-Гарын үсэг бол энэ бүтээл минийх гэдгийн баталгаа. Үүнийг зүгээр нэг зурчихгүй. Нэг гарын үсэг зурах гэж заримдаа арав гаруй давтдаг. Гарынхаа үсгээр зурах арга барил, ур чадвар, зан араншин зэргээ илэрхийлэхийг зорьсон. Гарын үсгээ хаана зурснаас тухайн зургийн зохиомж шалтгаалж болно. Тиймээс зургаа эхлэхээсээ өмнө гарын үсгээ зурсан юм.
-Таны “Дуудлага” зураг их сонирхол татлаа. Зурсан арга барил нь ч бусад бүтээлээс тань өөр юм.
-Энэ зургийг 1989 онд Японд болсон олон улсын үзэсгэлэнд тавихаар зурсан. Эх хувь нь Монголын уран зургийн галерейд байдаг. Цэрэг, цагдаагийнхан сургуулилалт хийхдээ хүн дүрс тэй бай ашигладаг. Зургийн зохиомжийг түүнтэй төстэй зурсан. Хүн төрөлхтөн эх дэлхийгээ бай шиг буудаад байвал энэ ертөнц хэзээ нэг өдөр биднээс хариугаа авна гэсэн санаатай. Тэнд байгаа “Томилолт дууслаа” зурагтаа их хайртай. Гадаадад амьдарч байгаад ирэхийн өмнө миний цүнхний оосор тасарчихсан юм. Түүнээс санаа авч зурсан. Дотор нь нэг шил архи, гэрэл зургийн хальс, Пушкины хөрөг гэх мэт зүйл байна. Энэ зурганд ардын уран зохиолч Б.Лхагвасүрэн гуай их дуртай.
-Яагаад зураач болсон юм бэ?
-Миний зураач болсон түүх сонин л доо. Өөрийгөө их азтай хүн гэж боддог. Зургаан настай байхад аав, ээж намайг нутгаасаа оргуулж хотод авчирсан. Учир нь би бага байхдаа манайд хүн орж ирэхээр орон дээрээ гарч завилж суучихаад янз бүрийн зүйл ярьдаг байж. “Танайд гурван хүн ирэх нь, гэртээ харь. Танай азарга адуу алга болох юм байна” гэхчилэн олон зүйл донгосдог байсан гэсэн. Манай удамд мэдлэгтэй том лам нар байсан юм билээ. Тиймээс хүмүүс надад мөргөж, адис авдаг болж. Нутгийн нэг лам аав, ээжид “Хүүхдээ энэ нутгаас аваад яв. Энд байвал аюулд өртөнө” гэж хэлжээ. Тэгээд аав хот руу түрүүлээд явсан. Нэг бороотой өдөр хоёр танихгүй хүн ирээд намайг аваад явсан. Нууж авч явж байгаа нь тэр л дээ. Тэр өдрийг сайн санадаг юм. Тэгж анх хотод ирсэн. Багадаа ер зураг зурдаггүй байсан. Харин хөгжим тоглох сонирхолтой байлаа. Одоо хөгжмийн зохиолч, удирдаач Б.Нямдорж надад гитар, аман хуур зааж өгсөн. Тавдугаар ангид байхдаа яагаад ч юм зургийн дугуйланд орох гэтэл багш “Чи хөгжимчин болно” гээд аваагүй. Удалгүй дахиад Хөгжим бүжгийн дунд сургуулийн зур гийн ангид шалгалт өгтөл тэнцсэнгүй. Уйлаад шатаар буугаад явж байтал ардын зураач О.Цэвэгжав багштай таарч, учраа хэлэв. Багш намайг дагуулж яваад нэг өрөөний үүдэнд үлдээ чихээд орлоо. Хаалгаар нь сэм шагайтал О.Цэвэгжав багш шалгалт авч байсан хүмүүст “Надад нэг хүний мэдэл байхгүй юм уу” гэж хэлэхийг сонссон. Тэгээд намайг хагас жил хүртэл сайжрахгүй бол сургуулиас гаргана гэсэн болзолтой авсан. Тиймээс би их азтай хүн байгаа биз.
-Бийр ч барьж үзээгүй хүүхэд зургийн ангид ороод хагас жилийн дотор хэрхэн сайжрав?
-Сайн багш нартай байсан болохоор хурдан сайжирсан байх. Өөрөө ч их хичээсэн. Нэг өдөр багш кино үзэх тасалбар тараахаар нь хоёр ширхэгийг авчихлаа. Хэнтэй ч үзэх гэж авсан юм бүү мэд. Сүхбаатарын хөшөөний гинжин дээр кино эхлэх цагаа хүлээгээд сууж байтал зураач Алтансүх ах явж байна. Түүнтэй хамт кино үзсэн. Тэр өдрөөс эхлээд Алтансүх зураач миний гэрийн багш болсон. Сургуульд ардын зураач Амгалан, Цэвэгжав, Чогсом нараар хичээл заалгаж, орой нь Алтансүх багш тай дадлага хийдэг байлаа. Алтансүх багш эх нэр -тэйгээ хэрэлдээсэй гэж боддог байлаа (инээв). Тэгвэл манайд хононо. Сургуулиа төгсөхдөө ангийнхаа хамгийн онц сурлагатан нь болж, Польшийн урлагийн академид орсон
-Сургуулиа төгсөж ирээд орчин үеийн, сэтгэлгээний өнгө аястай зураг зурахад хүмүүс хэрхэн хүлээж авсан бэ?
-Европт боловсрол эзэмшсэн хүн тэр үеийн нийгмийн байдалтай дасан зохицоход эхэндээ амаргүй байлаа. Үзэл бодолд минь хяналт тавихыг үнэндээ хүлээн зөвшөөрч чадахгүй байсан. Ирсний дараа Дотоод яам -ны хоёр хүн намайг үргэлж дагаж, тагнадаг байсан. Ямар ч хүн сургуулиа төгсөхдөө их зүйл хийж бүтээнэ гэсэн оргилсон хүсэл -тэй байдаг. Сургуулиа төгсөж ирэхдээ яг л ирлэсэн хутга шиг байлаа. Польшоос ирээд удаагүй байхдаа “Чингис хааны их цэрэг хөдөллөө” гэдэг зураг зурсан. Ямар ч зоригтой, омголон байсан юм. Гэтэл тэр үеийн ахмад зураач, урлаг судлаачид “Энэ зургаа ил гаргавал чи асуудалд орно” гээд тас нуусан. Тэр зургийн сургаар Дотоод яамны хоёр хүн манайд ирсэн ч азаар асуудалгүй өнгөрсөн. Мөн “Амьдрал” гэдэг зураг зурлаа. Нүцгэн хүүхэн, салхи, давхиж буй адуу зэргийг өвөрмөц зохиомжтой зурсан юм. Түүнийг үзэсгэлэнд тавих гэтэл хийсвэр сэтгэлгээний өнгө аястай бүтээл гээд хасна гэлээ. Тэр үед үзэсгэлэнгээс зураг хасна гэдэг том доромжлол байлаа. Гэтэл “орос” Баяраа гуай “Дарамбазарын зурганд хийс вэр сэтгэлгээний өнгө аяс байна. Гэхдээ та нар энэ сонинг үз” гэв. Тэгсэн Оросын нэг сониныг миний бүтээлүүдийн тухай биччихэж. Түүнийг үзээд миний зургийг хасаагүй. Урлаг судлаач Д.Дашбалдан 1980 оны эхээр “Монголын дүрслэх урлагт философи орж ирлээ. Энэ нь О.Дарамбазарын бүтээлд байна” хэмээсэн. Тэр үед бодит сэдэвтэй зургууд зонхилж байсан болохоор сэтгэлгээний бүтээлийг хүмүүс ойлгохгүй, хүлээж авахад бэрх байсан.
-Сэтгэлгээний зураг бол зураачийн дотоод ертөнц, мэдрэмж. Өөрийгөө хөглөж, дотоод ертөнцөө танихад хөгжим танд их нөлөөлдөг бололтой.
-Хөгжим их чухал шүү. Хүнд орчин их нөлөөл дөг юм байна. Хөгжим бүжгийн сургуульд байхдаа хүссэн хүсээгүй үргэлж хөгжим сонсдог байсан болохоор сонсгол сайжирч, хөгжмийн мэдрэмжтэй болсон байх. Манай зарим уран бүтээлч сэтгэлгээний зураг зурдаг л гэдэг. Би тэдэнд “Та нар сэт-гэл гээний бүтээл туурвиж чадахгүй. Учир нь та нарт орчин нь байхгүй. Тиймээс хэн нэгний бүтээ лийг битгий хуулбарла” гэж хэлдэг. Хатуу ч үнэн үг.
-Сонгодог хөгжим, яруу найраг, уран зураг гурвын огтлолцлоос та юу мэдэрдэг вэ?
-Урлагаас мэдрэх дээд зэргийн таашаалыг эн дээс мэдэрдэг. Юу гэж илэрхийлэхээ мэдэх-гүй байна. “Аялгуут солир” үзэсгэлэнд дэлгэсэн бүтээлүүдээс гадна хөгжим, яруу найраг, уран зураг хослуулж бүтээсэн хэдэн зураг байдаг. “Чонын улиа” гэж зураг бий. Тэр зурганд зориулж яруу найрагч А.Лхагва шүлэг бичсэн. Шүлгэнд нь хөгжмийн зохиолч Мөнх-Ертөнц ая зохиож, дуу болгосон. Тэр дууг гавьяат жүжигчин Т.Ариунаа удахгүй үзэгчдийн хүртээл болгох байх.
-Та дотоод ертөнцөө ямар өнгөөр илэрхийлэх бол?
-Улбар шар юм болов уу. Яагаад гэдгийг нь мэдэхгүй ч энэ өнгөнд их дуртай. Миний зургуудад улбар шар өнгө давамгайлдаг. Гэхдээ хүний тухайн үеийн сэтгэл хөдлөл бүтээлд нь шингэдэг. Гунигтай үедээ зурсан зураг голдуу хар, саарал өнгөтэй байдаг бол дурласан үеийнх ихэвчлэн улаан. Сэтгэл тайван, өөдрөг байгаа үед улбар шар, ногоон, цэнхэр гэх мэт.
-Таны бүтээл дунд сонин тохиолдлоор зурсан зураг байдаг уу?
-Ганц, хоёр бий. Гурван жилийн өмнө миний дотны найз нэг бүсгүй нас барсан юм. Түүнээс болж сэтгэлээр унасан үедээ зурсан нэг зураг байдаг. Шөнө унтаж байгаад гэнэт сэрээд зурсан юм. Өглөө нь зурсан зургаа хараад айх шиг болсон. Час улаан уруултай бүсгүйг тойруулаад найман хангал бурхан зурсан байсан. Тухайн үед тийм зураг зуръя гэж бодоогүй, өөрийн мэдрэмжээр л зурсан. Дээр үед зураачдыг томилолтоор ийш тийш нь явуулж зураг зуруулдаг байлаа. 1981 онд Ю.Цэдэнбал дарга баруун аймгуудад зочлохоор явсан. 20 гаруй машин, нэг онгоцтой явж билээ. Урлагийн гавьяат зүтгэлтэн, зураач Ч.Баянмөнх бид хоёрт Ю.Цэдэнбал даргын аяллын тухай зураг зурах даалгавар өглөө. Бид онгоцоор нисээд Ховдод очоод хүлээж байсан. Нэг хоногийн дараа Ю.Цэдэнбал дарга Ховдод ирэх гэж байхад өмнөх шөнө нь намайг дуудаад зочид буудлын баруун талын гадна ханан дээр зураг зур гэлээ. Би өглөө зургаан цагт босоод гурван давхар зочид буудлын ханан дээр сансрын нисгэгч Ж.Гүррагчаа, В.Жанибеков нарыг зурсан. Өдөр гурван цагт Ю.Цэдэнбал даргыг ирэхээс өмнө дуусгасан. Хүнд даалгавар байсан шүү. Тэр зураг саяхныг хүртэл байсан гэсэн. 1986, 1987 оны үед Хэнтий, Сүхбаатар, Дорнод аймгийг дайрсан их шуурганы үеэр намайг зураг зур гээд Сүхбаатар руу явуулсан. Олон хүн, мал үхэж, сураггүй болсон аймаар шуурга болсон. Даанч би зураг зурж чадаагүй.
-Танаас хүмүүс юм асууж их орж ирэх юм. Олон шавьтай юу?
-Гарын шавь гэвэл таван хуруунд багтана. Таны шавь болъё гэсэн хүүхдүүд олон ирдэг. Тэднээс би нэг зүйл асуудаг юм. “Ном уншдаг уу, хамгийн сүүлд хэзээ ном уншсан бэ” гэж. Олонх нь өнгөрсөн жил, сарын өмнө гэдэг. Тэгэхээр нь “Уучлаарай, миний хүү ном сайн унш” гээд явуулдаг. Ном уншихгүйгээр сэтгэхүй хөгжихгүй. Би өдөрт доод тал нь нэг цагийн хугацаатай ном уншдаг. Энэ оны нэгдүгээр сараас хойш эдгээр номыг уншлаа. Цонхны тавцан дээр 20 орчим ном өрөөстэй байлаа. “Ялагдашгүй ганцаардал”, “Нүүдэлчний тэнгэр”, “Зовсон сүү”, “Дэлхийн уран зураг”, “Америкийн урлаг”, “Орчин үеийн графикийн урлаг” гээд үргэлжилсэн үг, яруу найраг, урлаг, уран зураг, түүхийн төрөл бүрийн ном харагдав
Brak komentarzy:
Prześlij komentarz